ભારતીય ક્રિકેટ ટીમની જર્સી પર સ્થાન મેળવવું એ કોઈપણ કંપની માટે ગર્વ અને પ્રતિષ્ઠાની વાત છે. પરંતુ વિચિત્ર સંયોગ એ છે કે 21મી સદીમાં, ટીમ ઈન્ડિયાની જર્સીનું મુખ્ય સ્પોન્સરશિપ મેળવનારી કંપનીઓ કોઈ કાનૂની કે નાણાકીય વિવાદમાં ફસાઈ ગઈ. તેની સાથે, કંપનીઓ પણ ઊંચાઈથી જમીન પર પછડાઈ. હવે આ યાદીમાં એક નવું નામ Dream11 ઉમેરાયું છે. સંસદ દ્વારા ઓનલાઈન ગેમિંગ બિલ પસાર થયા પછી, Dream11 પણ તેના દરવાજા બંધ કરવાની તૈયારી કરી રહ્યું છે. તમને જણાવી દઈએ કે 21 ઓગસ્ટ (ગુરુવાર) ના રોજ, રાજ્યસભા દ્વારા ઓનલાઈન ગેમિંગ પ્રમોશન અને રેગ્યુલેશન બિલ, 2025 પસાર કરવામાં આવ્યું હતું. આ બિલ લોકસભામાં પહેલાથી જ પસાર થઈ ચૂક્યું હતું, તેથી હવે રાષ્ટ્રપતિની મંજૂરી મળ્યા પછી, આ બિલ કાયદાનું સ્વરૂપ લેશે. આ બિલમાં સ્પષ્ટ કરવામાં આવ્યું છે કે કોઈપણ ગેમિંગ એપ જેમાં પૈસાની લેવડદેવડ થાય છે તેના પર સંપૂર્ણપણે પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવશે. આમાં નસીબ-આધારિત અને કૌશલ્ય-આધારિત રમતોનો સમાવેશ થાય છે. ડ્રીમ11 પણ કૌશલ્ય-આધારિત શ્રેણીમાં આવે છે, તેથી બિલ કાયદો બનતાની સાથે જ ભારતમાં ડ્રીમ11 ની વર્તમાન કામગીરી સંપૂર્ણપણે બંધ થઈ જશે.
Sahara (2001-2013)
જો કોઈ બ્રાન્ડનું નામ ભારતીય ક્રિકેટ ટીમની જર્સી સાથે સૌથી લાંબા સમય સુધી જોડાયેલું રહ્યું તો તે સહારા ગ્રુપનું હતું. સહારા 12 વર્ષ સુધી ભારતીય ટીમની જર્સીનું મુખ્ય પ્રાયોજક રહ્યું. આ સમય દરમિયાન, ભારતીય ટીમ 2003 ના વર્લ્ડ કપ ફાઇનલમાં હારી ગઈ, જ્યારે તે 2007 ના ટી20 વર્લ્ડ કપ અને 2011 ના વનડે વર્લ્ડ કપની વિજેતા બની. ટીમ ઇન્ડિયા સાથે આટલા લાંબા જોડાણ છતાં, સહારાનો વ્યવસાય ધીમે ધીમે ખોરવા લાગ્યો. સહારા ગ્રુપે તેના બે હાઉસિંગ બોન્ડ દ્વારા રોકાણકારો પાસેથી લગભગ 24,000 કરોડ રૂપિયા એકઠા કર્યા હતા. જોકે, SEBI (સિક્યોરિટીઝ એન્ડ એક્સચેન્જ બોર્ડ ઓફ ઈન્ડિયા) નું માનવું હતું કે આ પૈસા ગેરકાયદેસર રીતે અને નિયમોનું ઉલ્લંઘન કરીને એકઠા કરવામાં આવ્યા હતા. 2012 માં, સુપ્રીમ કોર્ટે સહારાને આ બધા પૈસા રોકાણકારોને પરત કરવાનો આદેશ આપ્યો અને તેને સેબીમાં જમા કરાવવા કહ્યું. સહારાએ કોર્ટના આદેશોનું યોગ્ય રીતે પાલન કર્યું નહીં. 2014 માં, ગ્રુપના ચેરમેન સુબ્રત રોયની ધરપકડ કરવામાં આવી. 2023 માં સુબ્રત રોયનું અવસાન થયું, પરંતુ રોકાણકારોને પૈસા પરત કરવાની પ્રક્રિયા હજુ પણ ચાલુ છે.
Star India (2014-2017)
સહારા પછી, ભારતીય ક્રિકેટ કંટ્રોલ બોર્ડ (BCCI) એ સ્ટાર ઈન્ડિયા સાથે એક કરાર કર્યો. 2014-17 નો સમયગાળો વિરાટ કોહલી અને રોહિત શર્મા માટે ખૂબ જ ખાસ હતો અને તેમણે આ સમયગાળા દરમિયાન ઘણા રન બનાવ્યા હતા. જોકે, આ સમય દરમિયાન સ્ટાર ઈન્ડિયાની સમસ્યાઓ વધી ગઈ. વોલ્ટ ડિઝનીની માલિકીની સ્ટાર પર બજાર પ્રભુત્વનો દુરુપયોગ કરવાનો આરોપ મૂકવામાં આવ્યો હતો. બાદમાં, આ કંપનીની પકડ નબળી પડી ગઈ અને તેને Jio સાથે મર્જ કરવું પડ્યું.
Oppo (2017-2020)
ચાઈનીઝ કંપની ઓપ્પોએ BCCI સાથે પાંચ વર્ષના સમયગાળા માટે રૂ. 1,079 કરોડના મોટા સોદા પર હસ્તાક્ષર કર્યા. જોકે, ઓપ્પોને અપેક્ષિત નફો ન મળ્યો અને સ્પોન્સરશિપ ખર્ચ કંપની માટે ભારે થવા લાગ્યો. આ સમય દરમિયાન, નોકિયા અને ઇન્ટરડિજિટલ સાથેના પેટન્ટ વિવાદોએ કંપનીની સમસ્યાઓમાં વધુ વધારો કર્યો. પરિણામે, ઓપ્પોએ આ કરાર અધવચ્ચે જ તોડી નાખ્યો.
Byju's (2020-22)
2020 માં, Byju's એ ભારતીય ટીમના જર્સીના મુખ્ય પ્રાયોજક તરીકે ઓપ્પોને બદલ્યું. પરંતુ ટૂંક સમયમાં જ કંપની ઊંચાઈથી નીચે પડી ગઈ. 2022 સુધીમાં તેનું મૂલ્ય 22 બિલિયન ડોલર હતું, જે પાછળથી શૂન્ય થઈ ગયું. કંપની પાસે બીસીસીઆઈને ચૂકવણી કરવા માટે પૂરતા પૈસા પણ નહોતા. બીસીસીઆઈએ 158 કરોડ રૂપિયા વસૂલવા માટે NCLT (નેશનલ કંપની લો એપેલેટ ટ્રિબ્યુનલ) નો સંપર્ક કર્યો હતો.
Dream11 (2023 થી આજ સુધી)
ત્યારબાદ ડ્રીમ11 એ 2023 માં 3 વર્ષ માટે ભારતીય ટીમની કીટ માટે સ્પોન્સરશિપ રાઇટ્સ મેળવ્યા. BCCI સાથે ડ્રીમ11 નો આ સોદો 358 કરોડ રૂપિયામાં થયો હતો. શરૂઆતમાં તેને એક મોટો સોદો માનવામાં આવતો હતો કારણ કે ડ્રીમ11 ફેન્ટસી ગેમ્સ રમતા વપરાશકર્તાઓમાં ખૂબ જ લોકપ્રિય બની ગયું હતું અને તેનો ક્રિકેટ સાથે સીધો સંબંધ પણ હતો. 2021-22માં, Dream11 પર રૂ. 1200 કરોડની GST કરચોરીનો આરોપ મૂકવામાં આવ્યો હતો. આ વિવાદની ડ્રીમ11 ની છબી અને વિશ્વાસ પર ઊંડી અસર પડી હતી. હવે નવું ઓનલાઈન ગેમિંગ બિલ તેના બિઝનેસ મોડલ પર સીધી અસર કરે છે. આનાથી માત્ર કંપનીની કમાણી પર જ અસર નહીં પડે, પરંતુ તેનું નામ ટીમ ઈન્ડિયાની જર્સી પરથી પણ દૂર થઈ શકે છે.
બોલીવૂડ અને ક્રિકેટનો સંબંધ
ડ્રીમ11 નું વર્તમાન મૂલ્ય લગભગ $8 બિલિયન છે અને તે ભારતના $3.8 બિલિયન ગેમિંગ ઉદ્યોગમાં સૌથી મોટો ખેલાડી છે. પરંતુ જો આ મોડલ બંધ થઈ જાય, તો કંપની તેની કમાણીનો મોટો હિસ્સો ગુમાવશે. પછી BCCI સાથે કરવામાં આવેલા રૂ. 358 કરોડના સોદાને પૂર્ણ કરવો મુશ્કેલ બનશે. બીસીસીઆઈના આ સ્પોન્સર્સની વાર્તા બોલિવૂડ સુપરસ્ટાર્સ જેવી જ છે. પહેલા શાહરૂખ, સલમાન, આમિરની ફિલ્મો હિટ થતી હતી. પરંતુ હવે તેમની ઘણી ફિલ્મો ફ્લોપ થઈ ગઈ છે. જેમ કે- ઠગ્સ ઓફ હિન્દુસ્તાન, લાલ સિંહ ચઢ્ઢા, ટ્યુબલાઈટ, કિસી કા ભાઈ કિસી કી જાન. સુપરસ્ટાર બનવાથી લોકપ્રિયતા મળે છે, પરંતુ સફળતા હંમેશા ગેરંટી હોતી નથી. જર્સી સ્પોન્સર્સ સાથે પણ આવું જ બન્યું છે. તમને નામ મળે છે, ઓળખ મળે છે, પરંતુ ઘણીવાર પરિણામ ખાસ મળતું નથી. આગળ જતાં બીસીસીઆઈ માટે સૌથી મોટો પડકાર એ હશે કે એવી બ્રાન્ડ શોધવી જે દબાણ અને પ્રચારનો સામનો કરી શકે.
