ગુજરાતમાં તાજેતરના કમોસમી વરસાદ (માવઠા)થી ખેડૂતોને ભારે આર્થિક નુકસાન થયું છે, જેમાં લાખો હેક્ટર જમીન પર પાકો જેવા કે ડાંગર, મગફળી, કપાસ અને શાકભાજીનો વિનાશ થયો છે. આ કુદરતી આફત વચ્ચે સરકારના વિરોધાભાસી નિવેદનો અને વહીવટી અવ્યવસ્થા ખેડૂતોની નારાજગી વધારી રહી છે. મુખ્યમંત્રી ભૂપેન્દ્ર પટેલ અને કૃષિ મંત્રી રાઘવજી પટેલની જાહેરાતોમાં સર્વેની સમયમર્યાદા અંગે વિસંગતતા હોવાથી ખેડૂતો સરકારની વિશ્વસનીયતા પર સવાલ ઉભા કરી રહ્યા છે. વધુમાં, તાત્કાલિક રાહતના અભાવે તેઓ લોન માફીની માંગ કરી રહ્યા છે. નીચે આ મુદ્દાઓ વિગતવાર સમજાવીએ.
ખેડૂતોને ભારે નુકસાન: માવઠાનો વિનાશલીલ માર
ઓક્ટોબર-નવેમ્બર 2025માં અચાનક આવેલા ભારે વરસાદે સૌરાષ્ટ્ર, કચ્છ, દક્ષિણ ગુજરાત અને મધ્ય ગુજરાતના વિસ્તારોમાં ખેતરોને તબાહ કરી દીધા. પ્રાથમિક અંદાજ મુજબ, 10 લાખ હેક્ટર જમીન પર ડાંગર, મગફળી અને અન્ય ખરીફ પાકોનું 33%થી વધુ નુકસાન થયું છે. સુરત જિલ્લામાં તો ખેડૂતોના તૈયાર કોળિયા પણ પાણીમાં ખરપ થઈ ગયા, જેના કારણે તેઓ આર્થિક સંકટમાં મુકાયા. હવામાન વિભાગની ચેતવણી મુજબ વધુ વરસાદની શક્યતા વચ્ચે ખેડૂતો પાસે કોઈ વૈકલ્પિક આવકનો સ્ત્રોત નથી, જે તેમની હતાશાને વધારે છે.
સર્વેક્ષણની સમયમર્યાદા અંગે વિવાદ 7 દિવસ કે 20 દિવસ?
રાજ્યના કૃષિ મંત્રી રાઘવજી પટેલે તાજેતરમાં જાહેરાત કરી કે પાક નુકસાનનો સર્વે 7 દિવસમાં પૂર્ણ થશે, જેમાં સેટેલાઇટ છબીઓ અને ડિજિટલ ટૂલ્સનો ઉપયોગ કરીને અહેવાલ તૈયાર કરવાનો છે. જોકે, કૃષિ વિભાગના સત્તાવાર ગેઝેટમાં અધિકારીઓને 20 દિવસની અંદર પ્રક્રિયા પૂર્ણ કરવાનો નિર્દેશ આપવામાં આવ્યો છે. આ વિરોધાભાસથી ખેડૂતોમાં અસ્વસ્થતા વધી છે, કારણ કે સર્વે વિના વળતરની રકમ નક્કી થતી નથી. મુખ્યમંત્રી ભૂપેન્દ્ર પટેલે કેબિનેટ બેઠકમાં 7 દિવસની ડેડલાઇનની પુષ્ટિ કરી, પરંતુ વાસ્તવિકતામાં વહીવટી વિલંબને કારણે પ્રક્રિયા ધીમી પડી છે. આ વિસંગતતાએ સરકારના સંકલન પર પ્રશ્નો ઉભા કર્યા છે.
સહાય દરખાસ્તો: જટિલ પ્રક્રિયા અને તાત્કાલિકતાનો અભાવ
સરકારી આદેશ મુજબ, કૃષિ અધિકારીઓને સેટેલાઇટ ડેટા અને ફિલ્ડ વિઝિટના આધારે 12 દિવસમાં જિલ્લા વહીવટને અહેવાલ સુપરત કરવાનો છે, જેને 7 દિવસમાં કલેક્ટરો સરકારને મોકલવાનો. આખરે 15 દિવસમાં સમગ્ર પ્રક્રિયા પૂર્ણ થઈને સહાય દરખાસ્ત તૈયાર થાય. પરંતુ ખેડૂતોનો આરોપ છે કે ઓનલાઇન સર્વે અને ગ્રામસેવકોની ભાગીદારીને કારણે પ્રક્રિયા વધુ જટિલ બની છે. અમરેલી જેવા જિલ્લાઓમાં તો ખેડૂતોએ ઓનલાઇન સર્વેનો વિરોધ પણ કર્યો છે, કારણ કે તેમને લાગે છે કે આમાં તેમનું વાસ્તવિક નુકસાન ચોક્કસપણે નોંધાશે નહીં. વળતર તરીકે SDRF નિયમો મુજબ પ્રતિ હેક્ટર ₹22,000 સુધીની સહાયની જોગવાઈ છે, પરંતુ તે પણ સર્વે પૂર્ણ થયા પછી જ મળશે.
વિરોધાભાસથી ખેડૂતો ગુસ્સે: વહીવટી અસંવેદનશીલતા અને રાજકીય આરોપો
સરકારની મૌખિક આશ્વાસનો અને લેખિત આદેશો વચ્ચેના વિરોધાભાસથી ખેડૂતોનો ગુસ્સો વધ્યો છે. તેઓ વહીવટને અસંવેદનશીલ ગણાવે છે, કારણ કે ભાજપના ધારાસભ્યો અને મંત્રીઓના વ્યક્તિગત મૂલ્યાંકનને પણ સત્તાવાર માન્યતા નથી મળતી. ગુજરાત કિસાન કોંગ્રેસે સરકાર પર "બેવડી વાતો" કરવાનો આરોપ લગાવ્યો છે અને કહ્યું છે કે આ ખેડૂતોની દુર્દશાની મજાક ઉડાવવા જેવું છે. રાજનીતિક મુદ્દે પણ વાત ગરમાઈ છે, જ્યાં વિપક્ષ સરકારને ખેડૂત-વિરોધી ગણાવે છે, જ્યારે ભાજપ તેને સંવેદનશીલ ગણાવે છે. આ વચ્ચે ખેડૂતોની મુખ્ય ફરિયાદ એ છે કે વારંવાર આફતો (છેલ્લા ઘણા ઋતુઓમાં ભારે વરસાદ અને ઓલાવૃષ્ટિ)થી તેઓ કંઈક કરી શકતા નથી, તેથી તાત્કાલિક રાહત જરૂરી છે.
MSP પર ખરીદી અને લોન માફીની માંગ
ખેડૂત પ્રતિનિધિઓ અને સંગઠનો કહે છે કે 15 ઇંચથી વધુ વરસાદવાળા વિસ્તારોમાં પુનઃસર્વેની જરૂર નથી, કારણ કે નુકસાન સ્પષ્ટ છે. તેઓનો તર્ક છે કે જો સર્વેમાં ચોક્કસ મૂલ્યાંકન ન થાય, તો સરકારે તાત્કાલિક રાહત તરીકે લઘુત્તમ ટેકાના ભાવ (MSP) પર મગફળી જેવા પાકો ખરીદવા જોઈએ. વધુમાં, વારંવાર આફતોને કારણે દેવુંમાં ફસાયેલા ખેડૂતો લોન માફીની માંગ કરી રહ્યા છે. તેઓ કહે છે કે ₹947 કરોડના રાહત પેકેજ (ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બરના નુકસાન માટે) જેવી યોજનાઓ પર્યાપ્ત નથી; સંપૂર્ણ લોન માફી વિના તેઓ આગામી પાકની તૈયારી કરી શકશે નહીં. નાયબ મુખ્યમંત્રી હર્ષ સંઘવી જેવા નેતાઓએ ખેડૂતોને હિંમત અને સહકારની અપીલ કરી છે, પરંતુ આ માંગો પર કોઈ સ્પષ્ટ જવાબ નથી.
