બિહાર વિધાનસભા ચૂંટણી પહેલાં કુટુમ્બમાં યોજાયેલી કોંગ્રેસની ચૂંટણી સભામાં રાહુલ ગાંધીએ એક વિવાદાસ્પદ નિવેદન આપ્યું છે. પોતાના ભાષણ દરમિયાન તેમણે દાવો કર્યો કે ભારતની મોટી કંપનીઓ, સરકારી નોકરીઓ અને સૈન્ય જેવી મુખ્ય સંસ્થાઓમાં ઉચ્ચ જાતિઓનું પ્રભુત્વ છે. તેમણે કહ્યું કે દલિતો, પછાત જાતિઓ અને લઘુમતીઓ — જે દેશની કુલ વસ્તીના લગભગ 90% છે, તેમને પૂરતું પ્રતિનિધિત્વ મળતું નથી.
રાહુલ ગાંધીએ પોતાના ભાષણમાં રાષ્ટ્રીય જાતિ ગણતરી કરવાની માંગ ફરી ઉઠાવી હતી. તેમણે દલીલ કરી કે આવી ગણતરીથી દરેક વર્ગને સમાન પ્રતિનિધિત્વ અને બંધારણીય અધિકાર મળવામાં મદદ મળશે.
તેમણે ઉલ્લેખ કર્યો કે જો દેશની 500 સૌથી મોટી કંપનીઓની યાદી જોવામાં આવે તો તેમાં દલિત, અત્યંત પછાત જાતિ, મહાદલિત, લઘુમતી અને આદિવાસી સમાજના લોકો ભાગ્યે જ જોવા મળે છે. રાહુલના મતે, દેશના લગભગ 10% ઉચ્ચ જાતિના લોકો જ તમામ મુખ્ય હોદ્દાઓ પર કાબૂ રાખે છે. તેમણે એવો પણ આરોપ લગાવ્યો કે નોકરશાહી અને બેંકિંગ ક્ષેત્રમાં પણ મોટા ભાગના પદો આ વર્ગના લોકો પાસે જ છે.
રાહુલ ગાંધીએ આગળ કહ્યું કે સૈન્ય તંત્રમાં પણ ઉચ્ચ જાતિઓનું પ્રભુત્વ છે, જોકે ભારતીય સેનામાં જાતિ આધારિત કોઈ સત્તાવાર આંકડા ઉપલબ્ધ નથી. તેમણે ન્યાયતંત્ર અંગે પણ સમાન ચિંતાઓ વ્યક્ત કરી હતી.
ભાજપે રાહુલ ગાંધીના આ નિવેદનને કટાક્ષ અને આક્રોશ સાથે નકારી કાઢ્યું છે. ભાજપના પ્રવક્તા પ્રદીપ ભંડારીએ સોશિયલ મીડિયા પર લખ્યું કે “રાહુલ ગાંધી આપણા સશસ્ત્ર દળોને જાતિના આધાર પર વહેંચવા માંગે છે, જ્યારે ભારતીય સેના, નૌકાદળ અને વાયુસેના માત્ર રાષ્ટ્ર માટે સમર્પિત છે, જાતિ માટે નહીં.”
આંધ્ર પ્રદેશના મંત્રી સત્ય કુમાર યાદવે જણાવ્યું કે રાહુલ ગાંધીનું નિવેદન “જાતિવાદના સૌથી નીચલા સ્તરે” પહોંચી ગયું છે અને તેણે વિશ્વની સૌથી વ્યાવસાયિક તથા અરાજકીય સેનાનું અપમાન કર્યું છે. મુંબઈ ભાજપના પ્રવક્તા સુરેશ નખુઆએ પણ જણાવ્યું કે “રાહુલ ગાંધી વડાપ્રધાન મોદી પ્રત્યેના દ્વેષમાં હવે ભારત પ્રત્યે પણ નફરત વ્યક્ત કરી રહ્યા છે.”
બિહારમાં રાહુલ ગાંધીની રાજનીતિ છેલ્લા કેટલાક વર્ષોથી સામાજિક ન્યાય અને જાતિઆધારિત પ્રતિનિધિત્વ પર કેન્દ્રિત રહી છે. કોંગ્રેસ બિહારમાં આરજેડી સાથે ગઠબંધનમાં છે, જે પરંપરાગત રીતે પછાત જાતિઓ અને મુસ્લિમ સમુદાયના સમર્થન પર આધાર રાખે છે.
બિહાર સરકારે 2023માં કરેલા જાતિ સર્વેક્ષણ મુજબ, રાજ્યની બિનઅનામત અથવા ઉચ્ચ જાતિની વસ્તી આશરે 15% છે, જ્યારે અત્યંત પછાત વર્ગો (EBCs) 36%, અન્ય પછાત વર્ગો (OBCs) 27%, અનુસૂચિત જાતિઓ (SCs) 20% અને આદિવાસીઓ આશરે 2% છે.
સેનામાં જાતિ આધારિત કોઈ પણ સત્તાવાર ડેટા નથી, જોકે અનેક રેજિમેન્ટો સમુદાયોના નામ પરથી ઓળખાય છે. ન્યાયતંત્રમાં પ્રતિનિધિત્વ અંગે કેન્દ્ર સરકારે સંસદમાં આપેલા આંકડા મુજબ, 2018 થી 2022 વચ્ચે નિયુક્ત થયેલા ઉચ્ચ ન્યાયાધીશોમાં ફક્ત 4% SC-ST અને લગભગ 11% OBC પૃષ્ઠભૂમિ ધરાવતા હતા.
રાહુલ ગાંધીએ પોતાના ભાષણમાં કહ્યું કે દેશના મુખ્ય સંસ્થાકીય માળખામાં ઉચ્ચ જાતિઓનો દબદબો છે અને તે સ્થિતિ બદલવા માટે રાષ્ટ્રીય જાતિ ગણતરી જરૂરી છે. તેમના આ નિવેદન બાદ બિહારમાં રાજકીય ગરમાવો વધી ગયો છે અને આગામી ચૂંટણીમાં આ મુદ્દો મુખ્ય રાજકીય ચર્ચાનો વિષય બની શકે છે.
