બુંદેલખંડના હમીરપુર જિલ્લાના બરેઠી ગામના ખેડૂત રામરતન પ્રજાપતિ દુષ્કાળની પડકારજનક પરિસ્થિતિઓમાં પણ ખેતીની નવીન પદ્ધતિઓ અપનાવીને સફળતાનું ઉદાહરણ બન્યા છે. તેમણે મોસંબીની ખેતી અને આંતરપાક પદ્ધતિ દ્વારા એક હેક્ટરમાંથી 4 લાખ રૂપિયાની નોંધપાત્ર કમાણી કરી છે, જેના કારણે દૂર-દૂરથી ખેડૂતો અને કૃષિ અધિકારીઓ તેમની ખેતી શીખવા આવી રહ્યા છે.
મોસંબીથી બદલાયું જીવન
1996માં રામરતનએ બે હેક્ટર જમીનમાં મોસંબીની ખેતી શરૂ કરી હતી. શરૂઆતમાં ઓછો નફો મળ્યો, પરંતુ તેમણે હિંમત ન હારી. હાલમાં તેમના એક હેક્ટરના બગીચામાં 540 મોસંબીના ઝાડ છે, જેમાંથી દરેક ઝાડ 50-60 કિલોગ્રામ ફળ આપે છે. આનાથી તેમના બગીચામાં દર વર્ષે 250 ક્વિન્ટલ ફળનું ઉત્પાદન થાય છે. બજારમાં પ્રતિ કિલોગ્રામ 28-30 રૂપિયાના ભાવે વેચાતા આ ફળથી તેમણે એક સિઝનમાં 4 લાખ રૂપિયા કમાયા. આ વર્ષે તેઓ 7 થી 8 લાખ રૂપિયાની કમાણીની અપેક્ષા રાખે છે.
આંતરપાક: આવકનો નવો રસ્તો
રામરતનની સફળતાનું રહસ્ય મોસંબી સાથે આંતરપાક પદ્ધતિ છે. તેમણે પોતાના બગીચામાં ધાણા, ઘઉં અને શાકભાજી જેવા પાકો ઉગાડીને આવકનો વધારાનો સ્ત્રોત ઊભો કર્યો. આ પદ્ધતિથી ન માત્ર તેમની આવક વધી, પરંતુ ખર્ચ પણ ઘટ્યો. આંતરપાકમાંથી મળતી આવકનો ઉપયોગ તેઓ ખેતીના ખર્ચ માટે કરે છે, જ્યારે મોસંબીમાંથી મળતી આવક તેમનો ચોખ્ખો નફો બને છે. આ રીતે, તેમનો બગીચો આખું વર્ષ આવક આપતો રહે છે.
ખેડૂતો માટે બન્યા પ્રેરણાસ્ત્રોત
રામરતનની નવીન ખેતી પદ્ધતિએ તેમને બુંદેલખંડમાં ચર્ચાનો વિષય બનાવ્યા છે. દૂરના ગામડાઓમાંથી ખેડૂતો તેમના બગીચાની મુલાકાત લઈને મોસંબીની ખેતી અને આંતરપાકની તકનીકો શીખી રહ્યા છે. ઉત્તર પ્રદેશના કૃષિ વિભાગના અધિકારીઓ પણ તેમની પદ્ધતિઓનો અભ્યાસ કરવા અને અન્ય ખેડૂતોને પ્રોત્સાહન આપવા માટે તેમના ખેતરની મુલાકાત લે છે. રામરતનની આ સફળતા દર્શાવે છે કે દુષ્કાળ જેવી પ્રતિકૂળ પરિસ્થિતિઓમાં પણ નવીનતા અને સખત મહેનતથી ખેતીને નફાકારક વ્યવસાય બનાવી શકાય છે. તેમની સફળતા અન્ય ખેડૂતો માટે પ્રેરણારૂપ બની છે, જે બુંદેલખંડના ખેતી ક્ષેત્રે નવી આશા જગાવે છે.
