દિલ્હીમાં થશે કૃત્રિમ વરસાદ, ક્લાઉડ સીડિંગ, એ એક વૈજ્ઞાનિક પદ્ધતિ છે જેમાં વાદળોમાં સિલ્વર આયોડાઇડ અથવા ડ્રાય આઇસ જેવી સામગ્રી ફેલાવીને વરસાદ ઉત્પન્ન કરવામાં આવે છે. આ પ્રક્રિયા વાદળોમાં પાણીના કણોને ભારે બનાવે છે, જેનાથી વરસાદ પડે છે. આ તકનીકનો ઉપયોગ દુષ્કાળ ઘટાડવા, પાણીની સમસ્યા હલ કરવા અને હવે દિલ્હી જેવા શહેરોમાં પ્રદૂષણ નિયંત્રણ માટે થાય છે.
ક્લાઉડ સીડિંગની પ્રક્રિયા
વાદળોની હાજરી: કૃત્રિમ વરસાદ માટે વાદળો હોવા જરૂરી છે, કારણ કે આ તકનીક વાદળો બનાવતી નથી, પરંતુ તેમાં પાણીના કણોને ઉત્તેજન આપે છે.
સામગ્રીનો ઉપયોગ: સિલ્વર આયોડાઇડ, ડ્રાય આઇસ અથવા કેલ્શિયમ ક્લોરાઇડ જેવી સામગ્રી વિમાન, રોકેટ અથવા જમીન પરથી વાદળોમાં ફેલાવવામાં આવે છે.
વરસાદનું ઉત્પાદન: આ સામગ્રી વાદળોમાં પાણીના કણોને એકઠા કરીને ભારે બનાવે છે, જે વરસાદનું રૂપ લે છે.
ભારતમાં કૃત્રિમ વરસાદનો ઇતિહાસ
ભારતમાં સૌપ્રથમ 1983 અને 1987માં કૃત્રિમ વરસાદનો ઉપયોગ થયો હતો. તમિલનાડુ, કર્ણાટક અને મહારાષ્ટ્ર જેવા રાજ્યોએ દુષ્કાળનો સામનો કરવા આ તકનીક અપનાવી. હાલમાં, દિલ્હી સરકાર પ્રદૂષણ ઘટાડવા માટે આ પદ્ધતિનો ઉપયોગ કરવાની યોજના બનાવી રહી છે, ખાસ કરીને દિવાળી પછી જ્યારે AQI 400ને વટાવી જાય છે.
પ્રદૂષણ ઘટાડવામાં ફાયદો
કૃત્રિમ વરસાદ હવામાં તરતા હાનિકારક કણો (PM2.5, PM10)ને ધોઈ નાખે છે, જેનાથી હવાની ગુણવત્તા સુધરે છે. જોકે, આ અસર અસ્થાયી હોય છે અને 7-10 દિવસ સુધી ટકે છે.
કૃત્રિમ વરસાદનો ખર્ચ
એક ચોરસ કિલોમીટર: આશરે ₹1 લાખ
દિલ્હી જેવા શહેર માટે: ₹5-15 કરોડ, વિસ્તાર અને પ્રોજેક્ટના આધારે આ ખર્ચમાં વિમાન, સામગ્રી, ટેકનોલોજી અને નિષ્ણાતોની ફી શામેલ છે.
આંતરરાષ્ટ્રીય ઉપયોગ
ચીન: 2008ની બેઇજિંગ ઓલિમ્પિક દરમિયાન વરસાદ નિયંત્રણ માટે ક્લાઉડ સીડિંગનો ઉપયોગ.
ફ્રાન્સ: લગ્નો અને મોટા કાર્યક્રમોમાં હવામાન નિયંત્રણ માટે.
અમેરિકા: 1946માં ડૉ. વિન્સેન શેફર્ડે આ તકનીકની શરૂઆત કરી.
અસરકારકતા અને મર્યાદાઓ
અસરકારકતા: યોગ્ય હવામાન અને વાદળોની હાજરીમાં 30-50% વધુ વરસાદ ઉત્પન્ન થઈ શકે છે.
મર્યાદાઓ: વાદળો વિના આ પદ્ધતિ કામ કરતી નથી, અને સિલ્વર આયોડાઇડનો વધુ ઉપયોગ પર્યાવરણને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે.
દિલ્હીમાં શા માટે જરૂરી?
દિવાળી બાદ દિલ્હીની હવા ઝેરી બની જાય છે, જે શ્વસન સમસ્યાઓ, ખાસ કરીને બાળકો અને વૃદ્ધો માટે જોખમી છે. કૃત્રિમ વરસાદ આ સમસ્યાને અસ્થાયી રીતે ઘટાડી શકે છે, જેનાથી AQIમાં સુધારો થઈ શકે છે.
કૃત્રિમ વરસાદ એ પ્રદૂષણ અને દુષ્કાળ સામે લડવાનો એક આધુનિક ઉપાય છે. જોકે, તેની અસરકારકતા હવામાન અને વાદળોની ઉપલબ્ધતા પર નિર્ભર કરે છે. દિલ્હી જેવા શહેરોમાં આ ટેકનોલોજી હવાની ગુણવત્તા સુધારવામાં મદદરૂપ થઈ શકે છે, પરંતુ ખર્ચ અને પર્યાવરણીય અસરોને ધ્યાનમાં રાખવું જરૂરી છે.
