ભારત પોના હવાઈ સંરક્ષણને મજબૂત બનાવવા માગે છે. રશિયાએ તેના 5th જનરેશન સ્ટીલ્થ લડાકુ વિમાન SU-57 અંગે ભારતને વિશેષ સહકાર આપવા સંમતિ દર્શાવી છે. મોસ્કોએ માત્ર વિમાન પૂરું પાડવાની જ તૈયારી બતાવી નથી, પરંતુ એ સાથે તેની મુખ્ય ટેકનોલોજી પણ કોઈ મર્યાદા વિના વહેંચવાની ઈચ્છા વ્યક્ત કરી છે. રશિયાનું કહેવું છે કે ભારતની જે જરૂરિયાતો હશે તે તમામને સ્વીકારવા તેઓ તૈયાર છે.
એસયુ57ને પશ્ચિમી દેશોના અદ્યતન લડાયક વિમાનોની સમસ્તરીય ક્ષમતાવાળો માનવામાં આવે છે. ભારતીય વિદેશ મંત્રી એસ. જયશંકરની તાજેતરની મોસ્કો મુલાકાત બાદ આ સહકાર અંગેની ચર્ચાઓ વધુ ઝડપથી આગળ વધી છે. આ વચ્ચે રશિયાનાં રાષ્ટ્રપતિ વ્લાદિમિર પુતિન આગામી મહિનાઓમાં ભારત મુલાકાતે આવવાના હોવાથી બંને દેશો વચ્ચેના સંરક્ષણ સંબંધો વધુ મજબૂત થવાની સંભાવના માનવામાં આવી રહી છે.
દુબઈમાં યોજાયેલા એર શો દરમિયાન રશિયાની સંરક્ષણ કંપની રોસ્ટેકના વડાએ જણાવ્યું કે ભારત સાથેના સંબંધો અનેક દાયકાઓથી વિશ્વાસ પર ટકેલા છે. તેમણે યાદ અપાવ્યું કે જ્યારે ભારત પર આંતરરાષ્ટ્રીય પ્રતિબંધો લાગુ હતા ત્યાં પણ રશિયાએ લશ્કરી સાધનોની સપ્લાય ચાલુ રાખીને ભારતને આધાર આપી દીધો હતો. તેમના શબ્દોમાં, બંને દેશો વચ્ચેના સહકારમાં સતત વૃદ્ધિ આવશે અને ભારતને જે સાધનોની જરૂર પડશે તે તેઓ પૂરા પાડવા સજ્જ છે.
રશિયાના અન્ય ઉચ્ચ અધિકારીએ જણાવ્યું છે કે એસયુ57ની અગત્યની સુવિધાઓ, જેમ કે એન્જિન, સંવેદકો, ઓછા દેખાવવાળી રચના, અદ્યતન નિયંત્રણ વ્યવસ્થા અને આધુનિક શસ્ત્રો જેવી વિગતો પર કોઈ પ્રતિબંધ રાખવામાં નહીં આવે. જો ભારત ઈચ્છે તો આ વિમાનનું ઉત્પાદન પણ ભારતની જમીન પર શરૂ કરી શકાય છે. રશિયાએ બે બેઠકો ધરાવતું એસયુ57 ભારતીય સહકારથી બનાવવાનો પણ પ્રસ્તાવ મૂકી દીધો છે.
ભારતને આ ટેકનોલોજી પ્રાપ્ત થવાથી હવાઈ શક્તિમાં મોટો ફેરફાર આવી શકે છે. અદ્યતન લડાયક વિમાનોની રચના જે દેશ પાસે હોય, તે લાંબા ગાળે પોતાની જરૂરિયાતો પ્રમાણે સુધારા કરી શકે છે, વિદેશી સપ્લાયર પર આધાર ઓછો થાય છે અને વ્યૂહાત્મક સ્વતંત્રતા વધે છે. ખાસ કરીને લડાયક વિમાનોની ટેકનોલોજી વિશ્વમાં સૌથી વધુ સુરક્ષિત રાખવામાં આવે છે, ત્યારે રશિયાની આ તૈયારી ભારત માટે બહુ મહત્ત્વપૂર્ણ માની શકાય.
ગૌરવપૂર્ણ વાત એ છે કે રશિયાએ ચીન જેવા નજીકના ભાગીદારે પણ આ ક્ષમતાઓ ઉપલબ્ધ કરી નથી. ચીનને ફક્ત એસયુ35 વિમાનો મળ્યા હતા, પરંતુ તેની મુખ્ય ટેકનોલોજી આપવાનો ઇનકાર કરવામાં આવ્યો હતો. પશ્ચિમ દેશોની નીતિ પણ એવી જ રહે છે કે તેઓ મૂળભૂત તકનીક અન્ય દેશોને આપતા નથી, જેના કારણે ખરીદદારોને જાળવણી અને સુધારાઓ માટે વર્ષો સુધી વિદેશી કંપનીઓ પર નિર્ભર રહેવું પડે છે.
ભૂતકાળમાં ભારતે આવા નુકસાનનો અનુભવ કર્યો છે. મિરાજ વિમાનોના એન્જિન અને ઉપકરણો સમય જતાં અપ્રચલિત થતા ગયા ત્યારે ભારતને ભારે ખર્ચે તેમના સુધારા કરાવવા પડ્યા હતા, કારણ કે મૂળ તકનીક ઉપલબ્ધ નહોતી.
હાલ ભારતમાં પોતાનું પાંચમી પેઢીનું લડાયક વિમાન તૈયાર કરવાની યોજનામાં પણ તેજી આવી છે. તેની રચના માટે સરકાર પહેલા જ વિશાળ નાણાં ફાળવી ચૂકી છે. આગામી થોડા વર્ષોમાં તેનો પ્રારંભિક નમૂનો તૈયાર થઈ શકે છે. આ વિમાન સ્ટીલ્થ ક્ષમતાઓ તથા નવી પેઢીના ઉપકરણોથી સજ્જ રહે તેવી યોજના છે.
રશિયાથી મળતી તકનીક અને સહકારને કારણે ભારતના સ્વદેશી કાર્યક્રમોને પણ નવી ગતિ મળવાની સંભાવના નિષ્ણાતો દર્શાવી રહ્યા છે.
