કરવા ચૌથ એ હિંદુ સંસ્કૃતિમાં એક ખાસ તહેવાર છે, જેમાં વિવાહિત મહિલાઓ પોતાના પતિની લાંબી ઉમર અને સુખ-શાંતિ માટે નિર્જળ વ્રત રાખે છે. આ વખતે કરવા ચૌથ 2025માં 10 ઓક્ટોબર, શુક્રવારે ઉજવાશે. ચંદ્રોદયનો સમય લગભગ 8:13 વાગ્યે રહેશે, જે વ્રત તોડવાનો મુહૂર્ત બનશે. આ તહેવાર કારતક માસની કૃષ્ણ ચતુર્થીએ આવે છે અને તેમાં પ્રેમ, ત્યાગ અને વફાદારીના મૂલ્યો છુપાયેલા છે. નવવધૂઓ ઉપરાંત અવિવાહિત છોકરીઓ પણ ઇચ્છિત જીવનસાથી મેળવવા આ વ્રત રાખી શકે છે.
કરવા ચૌથની વિધિ:
કરવા ચૌથનું વ્રત સૂર્યોદયથી ચંદ્ર દર્શન સુધી નિર્જળ રહીને રાખવામાં આવે છે. વિધિની શરૂઆત બપોર પહેલાંના સરગીથી થાય છે, જેમાં માતાએ તૈયાર કરેલું ફળો, મીઠાઈ અને પોષક આહારનું ભોજન લેવામાં આવે છે. આ બાદ મહિલાઓ સૂર્યનમસ્કાર કરીને વ્રતનો સંકલ્પ લે છે.
સાંજે પૂજાનો મુખ્ય વિભાગ શરૂ થાય છે. મહિલાઓ બેસીને થાલીઓને ફેરવે છે, ગીતો ગાય છે અને કરવા માતાની પૂજા કરે છે. પૂજાની સામગ્રીમાં કરવો (માટીનો કુંડળ), ચીનીના બળબૂળ, દહીં, હળદર, ચંદ્રમાની પ્રતિમા, ફળો અને મીઠાઈઓનો સમાવેશ થાય છે. પૂજા પછી ગૌરી-શંકરની આરતી કરીને કથા વાંચવામાં આવે છે. ચંદ્ર દર્શન પછી પતિના મુખમાં પાણી પીને વ્રત તોડવું પડે છે, ત્યારબાદ સાત્વિક ભોજન લેવું.
આ વિધિને ચોક્કસપણે અનુસરવાથી વ્રતનું પુણ્ય મળે છે, અને તે વિના વ્રત અધૂરું માનવામાં આવે છે.
કરવા ચૌથની કથાઓ: પ્રેમ અને ત્યાગની કહાનીઓ
કરવા ચૌથની કથાઓ હિંદુ પુરાણોમાંથી પ્રેરિત છે, જે ત્યાગ અને વૈદ્ધવ્યનું મહત્ત્વ દર્શાવે છે. સૌથી જાણીતી કથા રાજકુમારી વીરવતીની છે. વીરવતી, સાત ભાઈઓની એકમાત્ર બહેન, પહેલી વખત કરવા ચૌથ વ્રત રાખે છે. ભાઈઓ તેને થકાવીને વહેલું વ્રત તોડવા મજબૂર કરે છે, અને તે એક દીવાને ચંદ્ર ગણીને પતિને પાણી પીલાવે છે. પરિણામે પતિનું અવસાન થાય છે. શિવ-પાર્વતીની કૃપાથી આગલા વર્ષે વીરવતીએ સાચી વિધિથી વ્રત રાખ્યું, અને પતિ પુનઃજીવિત થયો.
બીજી કથા કરવા નામની સ્ત્રીની છે, જેના પતિને મગર કરાવી લે છે. કરવા યમરાજને પકડીને પતિને મુક્ત કરાવે છે, અને આ કથા કરવા માતાની ઉત્પત્તિનું કારણ બને છે. મહાભારતમાં દ્રૌપદીએ પણ આ વ્રત રાખ્યું હતું, જ્યારે શ્રીકૃષ્ણે તેને પાંડવોની રક્ષા માટે સલાહ આપી.
એક પુરાણિક કથા અનુસાર, પ્રજાપતિ દક્ષે ચંદ્રદેવ પર શાપ આપ્યો હતો કે તેનો પ્રકાશ ઘટે, પરંતુ ભગવાન શિવે વરદાન આપ્યું કે કારતક કૃષ્ણ ચતુર્થીએ ચંદ્ર દર્શનથી તમામ દોષ દૂર થશે.
ચાળણીથી ચંદ્ર અને પતિનું દર્શન:
કરવા ચૌથનો સૌથી રસપ્રદ રીતરિવાજ છે ચાળણી (છન્ની) થી ચંદ્ર અને પછી પતિનું મુખ જોવું. આનું મુખ્ય કારણ એ છે કે કારતક માસના ચંદ્રના કિરણોમાં કટોકટીના તત્વો હોય છે, જે સીધા જોવાથી શરીરને નુકસાન પહોંચાડી શકે. ચાળણી તે કિરણોને ગળી કાઢે છે અને માત્ર શુદ્ધ પ્રકાશ પસાર કરે છે, જે વ્રતને પવિત્ર બનાવે છે.
આ ઉપરાંત, આ કાર્ય પ્રતીકાત્મક છે – ચારપાટી નકારાત્મક ઊર્જા અને જીવનની અયોગ્યતાઓને ગળી કાઢવાનું દર્શાવે છે, જેથી લગ્નજીવનમાં માત્ર સારું આવે. એક પુરાણિક કારણ અનુસાર, ગણેશજીએ ચંદ્ર પર શાપ આપ્યો હતો, તેથી સીધું દર્શન ટાળવા ચાળણીનો ઉપયોગ થાય છે. આ વિધિથી પતિની આયુ વધુ વધે છે અને સંબંધમાં મજબૂતી આવે છે.
કરવા ચૌથનું મહત્ત્વ: આજના સમયમાં પણ
આ તહેવાર માત્ર વ્રત જ નથી, પરંતુ પરસ્પર પ્રેમ અને સમર્થનનું પ્રતીક છે. આજે પણ મહિલાઓ આને ઉજવે છે, જોકે કેટલીક જગ્યાએ આંશિક વ્રત રાખવામાં આવે છે. જો તમે પણ આ વ્રત રાખવા માંગો છો, તો વિધિને ચોક્કસ અનુસરો અને પરિવાર સાથે આનંદમાં ભરપૂર રહો. કરવા ચૌથ તમારા જીવનમાં સુખ-શાંતિ લાવે!
