હિંદુ પુરાણોમાં ભગવાન શિવના અનેક અવતારોનું વર્ણન મળે છે. દરેક અવતારનું પોતાનું વિશેષ મહત્વ છે, જે માનવ સમાજને સંદેશ, શિસ્ત અને ભક્તિનો પાઠ શીખવે છે. અહીં શિવના કેટલાક પ્રખ્યાત અવતારોનું સંક્ષિપ્ત વર્ણન આપવામાં આવ્યું છે:
1. મહર્ષિ પિપ્લદ
દધીચિ ઋષિના કુળમાંથી જન્મેલા શિવનો અવતાર. પિપ્લદે પોતાના પિતાના મૃત્યુ માટે શનિદેવને શ્રાપ આપ્યો હતો અને શનિને 16 વર્ષથી ઓછી ઉંમરના બાળકોને નુકસાન ન કરવાની પ્રતિજ્ઞા લેવડાવી હતી. તેમની પૂજાથી શનિદેવના પ્રભાવ દૂર થાય છે.
2. નંદી
ઋષિ શિલાદના પુત્ર નંદી, શિવના વફાદાર બળદ અને દ્વારપાલ છે. તેઓ શિવના મહાન ભક્તોમાંના એક છે અને કૈલાશનું રક્ષણ કરે છે. ભક્તો પોતાની ઇચ્છા નંદીના કાનમાં કહે છે.
3. વીરભદ્ર
સતીએ દક્ષયજ્ઞમાં બલિદાન આપ્યા પછી શિવના ક્રોધમાંથી ઉત્પન્ન અવતાર. વીરભદ્રે યજ્ઞનો નાશ કર્યો અને દક્ષનો વધ કર્યો. શિવના આ સ્વરૂપને સૌથી ઉગ્ર અવતાર માનવામાં આવે છે.
4. ભૈરવ
શિવનો ભૈરવ અવતાર અસત્ય અને દુષ્ટતાનો નાશ કરે છે. બ્રહ્માનું પાંચમું માથું કાપી લીધું. 52 શક્તિ પીઠોની રક્ષા કરે છે. ભૈરવની પૂજાથી દુશ્મન પર વિજય મળે છે.
5. શરભ
અડધો સિંહ અને અડધો પક્ષી સ્વરૂપે ઉત્પન્ન, નરસિંહ અવતારને શાંત કરવા માટે પ્રગટ થયા. તેમની પૂજાથી સૌભાગ્ય મળે છે.
6. અશ્વત્થામા
કળીયુગના અંત સુધી અમર માનવામાં આવતા અશ્વત્થામાનો જન્મ શિવની દૈવી શક્તિથી થયો હતો. તેઓ એક શક્તિશાળી યોદ્ધા છે.
7. ગ્રહપતિ
સર્વ દિશાના સ્વામી તરીકે ઓળખાતા આ અવતારને કાશીમાં તપસ્યા કરીને મૃત્યુથી રક્ષણ મળ્યું.
8. દુર્વાસા ઋષિ
અતિ ઉગ્ર સ્વભાવ ધરાવતા ઋષિ. તેમના આશીર્વાદ અને શાપ સમાન શક્તિશાળી હતા.
9. હનુમાન
શિવની દૈવી ઉર્જાથી જન્મેલા વાનર દેવ. હનુમાનની પૂજાથી રોગ, ભય અને દુઃખ દૂર થાય છે.
10. ઋષભ
શિવે ઋષભ સ્વરૂપ ધારણ કરીને નકારાત્મક શક્તિઓનો નાશ કર્યો.
11. યતીનાથ
ભિખારી સ્વરૂપ ધારણ કરીને એક દંપતીની ભક્તિની કસોટી લીધી. તેમને નલ અને દમયંતી તરીકે પુનર્જન્મ આપ્યો.
12. કૃષ્ણ દર્શન
રાજકુમાર નભાગને જ્ઞાન અને મુક્તિ આપનાર શિવનો આધ્યાત્મિક અવતાર.
13. વિક્ષુવર્યવ
અનાથ બાળકોના રક્ષક સ્વરૂપે પ્રગટ. આ સ્વરૂપ લાચાર બાળકો માટે દયાળુ આશ્રયનું પ્રતીક છે.
14. કિરાટેશ્વર
શિકારી સ્વરૂપે અર્જુનની પરીક્ષા લીધી અને પશુપતાસ્ત્ર ભેટ આપ્યું.
15. સુનંતર્ક (દિવ્ય નૃત્યાંગ)
હિમાલય રાજાના દરબારમાં નૃત્ય કરીને પાર્વતી સાથે લગ્ન માટે સંમતિ મેળવી.
16. બ્રહ્મચારી
પાર્વતીના સાચા પ્રેમની કસોટી કરવા માટે બ્રહ્મચારી સ્વરૂપ ધારણ કર્યું.
17. સુરેશ્વર
ઇન્દ્ર સ્વરૂપે ઉપમન્યુની પરીક્ષા લીધી અને ભક્તિને માન્યતા આપી.
18. યક્ષેશ્વર
સમુદ્ર મંથન દરમિયાન દેવતાઓના ગર્વનો નાશ કરવા માટે દૈવી ઘાસ સ્વરૂપે પ્રગટ.
19. અવધૂત
ઇન્દ્રના અહંકારનો નાશ કરવા માટે સંત સ્વરૂપે અવતાર. નમ્રતાનું મહત્વ શીખવ્યું.
